به گزارش پایگاه خبری صنعت زنبورداری ایران، در آستانه روز جهانی زنبورهای گرده افشان با یکی از چهره های ممتاز علمی کشور در صنعت زنبورداری به گفتگو نشستیم. دکترغلامحسین طهماسبی، استاد دانشگاه و رئیس بخش تحقیقات زنبور عسل، عضو هئیت علمی و استاد تمام موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، از مفاخر و چهره های برجسته و ماندگار علمی در صنعت زنبورداری کشور هستند که بیش از 30 سال دانش خود را در دانشگاه ها ، مراکز تحقیقاتی و پژوهشی کشور، وقف ارتقای این صنعت و تربیت دانشجویان و تشنگان علوم و فنون زنبورداری کردند.
دکتر طهماسبی دارای دکترای تخصصی(Ph.D.) در رشته حشره شناسی کشاورزی بوده و درزمینههاى علمى و تحقیقاتى حشره شناسی، پرورش زنبورعسل و ژنتیک زنبورعسل تبحر دارند و دارای بیش از 330 مقاله علمی پژوهشی در مجلات و کنگره های معتبر داخلی و بین المللی ، نگارش سه کتاب از جمله کتاب پرورش ملکه زنبورعسل و کسب نشان علمی و رتبه دوم پژوهشهای کاربردی در سی و یکمین جشنواره بین المللی خوارزمی می باشند.
دکتر طهماسبی: در آستانه روز جهانی زنبورهای گرده افشان هستیم که در بسیاری از محافل با عنوان روز جهانی زنبور عسل یاد می شود که جا دارد، در این باره از اصطلاح درست و مصوب سازمان ملل متحد که همان (World bee day) هست به عنوان روز جهانی زنبورهای گرده افشان استفاده کنیم و توجه داشته باشیم اگر مقصود صرفا زنبور عسل بود از عبارت
(World honeybee day) استفاده می شد. گونه های دیگر زنبورها از بالاخانواده آپوئیده آ نیز در امر گرده افشانی بسیار مهم هستند.
روز 20 می به پیشنهاد کشور جمهوری اسلوونی و تصویب سازمان ملل متحد، روزی برای زنبورهای گرده افشان است که زنبور عسل نیز بخش عمده و مهم آن را تشکیل می دهد.
این روز به پاس اهمیت زنبورهای گرده افشان در همه کشورهای دنیا گرامی داشته می شود و در این روز رسالت ما فرهنگ سازی و برجسته کردن نقش این موجودات سودمند در طبیعت، کشاورزی و تنوع زیستی است.
در دنیا و هم در کشور ما، زنبور عسل قطعا به عنوان مهمترین عامل گرده افشانی در بین حشرات گرده افشان شناخته می شود و بنابراین نامگذاری این روز به عنوان روز زنبورهای گرده افشان، چیزی از اهمیت زنبور عسل کم نمی کند. اهمیت زنبورهای گرده افشان در دنیا بسیار مورد اهمیت قرار گرفته است. 85 درصد از گیاهان گل دار در دنیا نیازمند گرده افشانی حشراتی مثل زنبورهای عسل برای بقا و تولید بذر و میوه دارند. زنبور عسل به تنهایی در تولید بیش از یک سوم غذای انسان نقش مستقیم و غیر مستقیم دارد. با این اهمیتی که حشرات گرده افشان در امنیت غذایی بشر ایفا می کنند، حتما در سیاست های کلان کشاورزی دنیا و کشاورزی ایران، باید به حفظ و افزایش این گونه ها توجه کافی شود و با حفظ و بهره گیری بهینه از آنها بتوانیم در امنیت غذایی انسان ها و سایر جانوران را تامین کنیم.
با توجه به اهمیت زنبورهای عسل و گرده‌افشان در تنوع زیستی و امنیت غذایی، حتماً باید سیاست‌های حمایتی از مسیر تأثیر زنبورها بر تولید محصولات کشاورزی کشور، از متولیان کشوری مطالبه شود، بدون تردید این سیاست‌ها باید لحاظ شود تا امنیت غذایی ما تأمین شود و گرده‌افشانی باید مثل یک نهاده و همانند بذر و کود مورد توجه قرار گیرد و این مهم است که با فرهنگ‌سازی موثر برای تأثیر در سیاست‌گذاری‌های حمایتی دولت از صنعت زنبورداری انجام شود.
در این راستا کشاورزی حفاظتی که در ایران در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرارگرفته، یکی از فاکتورهایی است که می‌تواند در این خصوص کمک کند و باید توجه داشته باشیم که این حشرات گرده‌افشان که ضامن بقای محیط‌زیست و کشاورزی هستند باید حفظ و حراست شوند.
خوشبختانه ایران دارای تعداد قابل‌توجهی از گونه‌های حشرات گرده‌افشان است و از مناطق غنی این گونه‌ها در جهان به‌حساب می‌آید. به دلیل منابع طبیعی و تنوع اقلیمی و آفتاب خوب در کشورمان، اکثر گونه‌های حشرات گرده‌افشان در ایران زیست می‌کنند و نسبت به اروپا، امریکا و شرق آسیا و سایر کشورها، ایران دارای تنوع زیستی غنی تر حشرات گرده افشان می باشد. در برخی از کشورهای شرق آسیا به دلیل کمبود این حشرات، ناچارند فعالیت‌های بیشتری را برای گرده‌افشانی و حفظ و بقای اکوسیستم و بهبود محصولات کشاورزی انجام دهند. یکی از اتفاقاتی که در دنیا رخ‌داده و در دو سال اخیر به آن بسیار توجه شده و در روز جهانی زنبورهای گرده‌افشان هم برجسته شده «کاهش تنوع زیستی گرده‌افشان‌ها، خطری برای امنیت غذایی بشر در سال‌های آتی است.
کاهش تنوع زیستی از خطراتی است که در خصوص حشرات گرده‌افشان نیز در دنیا در مورد آن هشدار داده‌شده است. بر اساس آخرین آمارهایی که در دنیا داده‌شده؛ از بیش از یک‌میلیون و 600 هزار گونه موجود زنده شناسایی‌شده در دنیا، حدود یک‌میلیون آنها را حشرات تشکیل می‌دهند، یعنی بیشترین تعداد در گونه‌ها، متعلق به حشرات است. در میان حشرات 150 هزار گونه به راسته «بال غشائیان- Hymenoptera» یا زنبورها اختصاص دارد. در بین زنبورهای موجود در جهان حدود 16 تا 20 هزار گونه را زنبورهای گرده‌افشان (bee) تشکیل می‌دهند که خانواده‌های مختلفی ازجمله زنبورهای برگ‌خوار و نیز خانواده
«آپیده – Apoidea» را شامل می‌شود که یکی از خانواده‌های زنبورعسل است که در دنیا 9 گونه از این زنبورهای عسل شناخته‌شده است و در شرق آسیا بیشتر این‌گونه‌ها پراکنده است که در ایران دو گونه از آنها به‌طور قطعی موجود و پرورش‌یافته که زنبورعسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera) و گونه دیگر هم زنبورعسل کوچک (آپیس فلورآ) را شامل می‌شود.
عوامل مختلفی در دنیا باعث کاهش تنوع زیستی و تلفات حشرات گرده‌افشان شده است، از مهمترین این عوامل در دنیا می‌توان به کشاورزی فشرده یا تک‌کشتی اشاره کرد که در کشورهای توسعه‌یافته براثر کشاورزی مکانیزه بیشتر این مشکل رخ‌داده و سبب کاهش حشرات گرده‌افشان شده است.
کاهش زیستگاه ها و گسترش شهرنشینی و کاهش جنگل‌ها و محیط های طبیعی نیز از دیگر عوامل کاهش تنوع زیستی حشره‌های گرده‌افشان بوده است. تغییر اقلیم و خشک‌سالی‌ها نیز از عوامل دیگر در کاهش حشرات و زنبورهای گرده‌افشان است که در بین این عوامل در رده چهارم یا پنجم قرار می گیرد. آمار دنیا نشان می‌دهد که در بین گونه‌های در حال انقراض حشرات، زنبورهای گرده‌افشان دارای رتبه چهارم می باشد و این نشان از وضعیت خطرناک بقای این حشرات و ضرورت توجه و حراست انسان‌ها از این موجودات سودمند است.
اگر در مورد زنبورعسل به‌طور خاص صحبت کنیم، 92 میلیون کلنی زنبورعسل در دنیا وجود دارد که از این مقدار،47 درصد آن در قاره آسیا قرار دارد و ایران پس از هند، چین و ترکیه، رتبه چهارم را ازنظر تعداد کلنی در دنیا به خود اختصاص داده است. از مجموع عسل تولیدی در جهان بر اساس آمار سازمان فائو نیز از یک‌میلیون و 850 هزار تن تولید عسل دنیا، میزان 45 درصد در قاره آسیا تولید می‌شود و ایران پس از چین، ترکیه و آرژانتین رتبه چهارم را در دنیا دارد. آخرین آمار معاونت تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی حکایت از تولید بیش از 115 هزار تن عسل، طی سال 1399 در کشور دارد.
از منظر خطراتی که زنبورعسل را در دنیا تهدید می‌کند می‌توان بر اساس اطلاعاتی که «کنوانسیون جهانی حفاظت از تنوع زیستی» اعلام کرده، بیشترین عوامل تهدید زنبورهای عسل را کاهش کاهش زیستگاه زنبورها، افزایش استفاده از آفت‌کش‌ها و سم‌پاشی‌ها و در درجه سوم تغییر اقلیم و خشکسالی را نام برد. در مناطق مختلف دنیا که این عوامل به‌صورت تصویری و گرافیکی در سایت تنوع زیستی سازمان ملل نمایش داده می‌شود، در منطقه خاورمیانه، آفت‌کش‌ها و سم‌پاشی‌ها به‌عنوان عامل اول تهدید و کاهش جمعیت زنبورهای عسل و گرده‌افشان‌ها دیده می‌شود و عامل دوم نیز تغییر اقلیم و خشکسالی قرار دارد. با توجه به این آمار قطعاً زنبورعسل ما در معرض تهدید است و امسال هم روز جهانی زنبورهای گرده‌افشان برنامه محوری سازمان‌های متولی زنبورداری کشور حول این محور قرارگرفته است که ارتباط خشکسالی و اثرات آن بر زنبورداری کشور توسط نمایندگان سازمان‌ها و مؤسسات مختلف موردبحث و سخنرانی قرار می‌گیرد.
در 30 سال گذشته بر اساس گزارش های مرکز خشکسالی کشور، ما سه سال بحرانی در خصوص خشکسالی در کشور داشتیم که سال‌های 79، 87 و 97 بوده است و اگر دقت کنیم می‌بینیم براثر خشکسالی در این سال‌ها علیرغم تلفات و کاهش محصول در بعضی مناطق کشور، ما در مجموع کاهش تولید عسل نداشتیم و این مبین این موضوع است که مدیریت مطلوب زنبورداران می‌تواند در برابر خشکسالی به‌خوبی صنعت زنبورداری را از بحران خشکسالی عبور دهد. کشاورزی ما از نوع کشت دیم نیست که خشکسالی بتواند اثرات مستقیم خسارت‌بار بر آن داشته باشد و زنبورداران با جابجایی کندوها و مدیریت کلنی‌ها می‌توانیم خشکسالی را مدیریت کنیم و آمارها نشان از مدیریت خوب در زنبورداری دارد که نه‌تنها در سال‌های خشکسالی کاهش کندو و تولید عسل نداشتیم، بلکه خشک‌سالی‌ها اثر مستقیمی بر صنعت زنبورداری نداشته است، البته باید توجه داشته باشیم که تغییرات اقلیم و خشکسالی در بلندمدت بر زیستگاه‌ها و تنوع اکوسیستم اثرات منفی اجتناب‌ناپذیر خواهد داشت.
حتماً زنبورداران ما باید با مدیریت علمی و دقیق زنبورستان ها از بحران خشکسالی و کمی بارش عبور کنند و در روز جهانی زنبورهای گرده‌افشان نیز سیاست‌های حمایتی سازمان جهاد کشاورزی و حمایت‌های سازمان دامپزشکی برای مقابله با بیماری‌ها در زمان خشکسالی، انجام شود.
یکی از عوامل مهمی که در بهار امسال سبب تلفات کلنی ها شده و قبلاً هم به آن اشاره کردیم ، سم‌پاشی‌ها و آفت‌کش‌ها اثر بسیار مخربی بر زنبورستان ها و تلفات کلنی ها در بهار سال جاری داشته است.
مثلاً بر اساس مستندات، در استان‌هایی مثل آذربایجان غربی، سم‌پاشی با سموم خطرناک در باغات و مزارع و بدون هماهنگی با زنبورداران تلفات و خسارات بزرگی را بر زنبورداری این استان تحمیل کرده است.
خسارت کنه واروا و سایر بیماری های زنبور عسل، تغییرات اقلیمی و نوسان دما نیز در کنار سایر عوامل می‌تواند به‌عنوان دلایل تلفات زمستان و اوایل بهار امسال در کشور مدنظر قرار گیرد. به‌طورکلی آمار تلفات سال گذشته در دنیا نیز بالاتر از استاندارد بوده و باید دردادن آمار تلفات با استناد به آمار رسمی کشور عمل کرد و تنها برای برجسته کردن یک موضوع و هشدار دادن نباید از حقیقت فاصله گرفت.
بنده هم از شما و همه افرادی که با دلسوزی برای ارتقای علمی و اطلاع رسانی این صنعت خدمت می کنند، آرزوی موفقیت دارم./
