زهر زنبور عسل ترکیبی پیچیده از پروتئین ها، پپتیدها، فسفولیپیدها، آمینواسیدها، قندها (فروکتوز و گلوکز)، فرمون ها و تعداد کمی ترکیبات معدنی ( P ، Mg ، Ca ) است. فسفولیپاز A2 ، فسفولیپاز B، هیالورونیداز، فسفاتاز و آلفاگلوزیداز مهمترین آنزیم ها و ملیتین، آپامین، سکاپین، پامین، مینیمین، آدولاپین، پروکامین A و B، مهارکننده پروتئاز، ترتیاپین، کاردیوپپ از جمله پپتیدهای آن می باشند.
زهر زنبور عسل علی رغم این که به عنوان یک ترکیب آلرژن در بسیاری از افراد حساس معرفی گردیده است که گاهی حتی منجر به مرگ می گردد اما همچنین دارای اثرات درمانی علیه سرطان ها، التهابات و بسیاری از بیماری های دیگر می باشد. امروزه مطالعات فراوانی در جهت اثرات دارویی زهر زنبورعسل در درمان بیمارهای عضلانی اسکلتی مانند آرتریت و رماتیسم، ام اس و بیماری های مرتبط با ایمنی انجام پذیرفته است. همچنین از اجزای مختلف آن در آلرژی زدایی افراد حساس بهره گرفته می شود، لذا شناسایی ترکیبات زهر زنبورعسل از جهت شناسایی اثرات مضر و مفید آن بسیار حائز اهمیت می باشد.
هدف از این مطالعه، مرور نمودن اجزای مختلف زهر و همچنین مصارف آن در علم پزشکی می باشد. در آزمایشگاه بخش پرورش و بیماری های زنبورعسل دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، طی یک سلسله فعالیت های پژوهشی به بررسی ترکیبات زهر زنبور عسل و خواص آن پرداخته شده است. در ابتدا اقدام به شناسایی ماهیت اجزای زهر زنبور عسل و مقایسه آن با زهر سایر زنبورها (وحشی) گردید.
بدین منظور با استفاده از روش SDS-PAGE الگوی پروتئینی این اجزاء در زنبورعسل مشخص گردیده و این الگو با اجزاء زهر زنبورهای وحشی مورد مقایسه قرار گرفت. پس از انجام الکتروفورز با ژل SDS-Page هر دو عصاره زنبور زنبورهای عسل ایرانی و اروپایی حدود 10 باند واضح پروتئینی شامل ملیتین ( kD 8 / 2 )، مهارکننده پروتئیناز ( kD 5 / 9 )، آدولاپین ( kD 5 / 11 )، فسفولیپاز A2 ( kD 20-17 )، هیالورونیداز ( kD 45-38 )، اسید فسفاتاز ( kD 49-43 )، پروتئین اصلی رویال ژل ( kD 63-60 )، اسیدفسفومونواستراز( kD 100-75 )،باند آلفا گلوکوزیداز( kD 170 ) و وتیلوژنین ( kD 200 ) و در دو عصاره زهر زنبورهای وحشی ایرانی و اروپایی باندهای فسفولیپاز A1 ) kD 34 ) و آنتیژن 5 ( kD 23 ) یافت گردید. در ادامه جهت شناسایی پروتئین های ایمونوژن و آلرژن اقدام به انجام آزمایش وسترن بلاتینگ گردید.
نتایج این آزمایش معرف آلرژن و ایمونوژن بودن پروتئین های APM5 ، هیالورونیداز، فسفولیپاز A2 و ملیتین درزهر زنبورعسل بود. باندهای پروتئینی فسفولیپاز A1 و آنتیژن 5 در هردو عصاره زهر زنبورهای وحشی ایرانی و اروپایی دیده شد اما زنبورهای عسل و وحشی به صورت مشترک یافت شد. همچنین ملیتین بعنوان یک پروتئین ایمونوژن مشخص گردید.
در ارتباط با اثرات مفید زهر زنبورعسل اقدام به بررسی اثرات ملیتین زهر زنبور در انفجار تنفسی نوتروفیل های خون سگ با استفاده از روش لومینسانس گردید که نتایج این بررسی نیز موید نقش درمانی این ماده در التهابات بوده است. همچنین پپتید ملیتین بعنوان مهار کننده رشد سلول های توموری در حال مطالعه می باشد.
با توجه به بررسی های انجام شده توسط محققین مختلف بنظر می رسد که زهر زنبور عسل دارای اثرات مثبت و منفی در سلامت انسان می باشد که شناخت کامل اجزا و خصوصیات بیولوژیک آن ها در راهکارهای آلرژی زدایی و درمان بسیاری از بیماری های صعب العلاج انسان کاربرد خواهد داشت.این مقاله در همایش ملی فرآورده های زنبور عسل از منظر زیست شناسی،سلامت و اقتصاد در سال 1397 منتشر شده است.
