آشنایی با گیاهان شهدزا و خواص این گیاهان کمک می کند تا اطلاعات خود را در مورد عسل های تولید شده از این گیاهان توسط زنبور عسل بیشتر کنید. احتمالا اسم عسل اسپرس را در فروشگاه های معتبر فروشنده عسل دیده اید. بسیاری از فروشگاه های اینترنتی عسل طبیعی نیز اقدام به فروش عسل اسپرس می کنند. شاید برای شما هم این سوال مطرح باشد که منشاء گیاهی این عسل طبیعی چیست و این گیاه دقیقا چه خواصی دارد. برای پاسخ به چنین پرسش هایی می توانید با گیاه اسپرس بیشتر آشنا شوید. اینکه گیاه اسپرس چیست و چه خواصی دارد را در این مطلب و مطالب بعدی به صورت مجزا معرفی خواهیم کرد.
گیاه اسپرس چیست؟
گیاه اسپرس از خانواده بقولات بوده و از قرن‌های پیش در اروپا و آسیا به عنوان علوفه کشت می‌شده و برای غذای دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مبدا اصلی گیاه اسپرس شرق مدیترانه و آسیای شرقی است. اسپرس زراعی در مناطقی مانند جنوب شرقی آسیا، سیبری و دامنه‌های قفقاز مشاهده شده است. این گیاه اگرچه به عنوان غذای دام شناخته می شود اما خواص دارویی زیادی به همراه دارد.
اسپرس از گیاهان علفی اورآسیایی است. در ایران 56 گونه گیاه علفی یک ساله و چند ساله وجود دارد و دارای ارزش چراگاهی فراوانی هستند. 23 گونه از این گیاه در اروپا روییده می‌شود.
نام علمی اسپرس Onobrychissativaاست. این گیاه از تیره Leguminosae از نوعی تیره باقلائیان بوده، از قبیله Hedysareae، از جنس Onobrychis و دارای مقاومت چند ساله در ایران است. گزارش‌ها نشان می‌دهد 50 الی70 گونه از این گیاه در ایران وجود دارد. گونه D.viciifoliae خصوصیات زراعی مفیدتری را دارا است. در مناطق استان مرکزی و قم به آن گل اِنگار یا گُر انگار نیز گفته می‌شود.
ویژگی های گیاه اسپرس
اسپرس گیاهی چند ساله است. گیاه چند ساله به گیاهانی گفته می‌شود که هر سال از سیستم ریشه‌هایشان رشد می‌کنند و نیاز به کاشت مجدد ندارند. این گیاه بدون تیغ بوده و ریشه‌های عمیقی به قطر یک متر تا پنج سانتی‌متر دارد. عمق ریشه این گیاه به چند متر می‌رسد و انشعابات بسیار زیادی دارد.
ساقه اسپرس به صورت قائم و تو خالی با ارتفاع یک متر است. برگ‌های اسپرس به صورت شانه‌ای و دارای 7 تا 10 جفت برگچه به شکل بیضی می‌روید. گل‌های اسپرس به صورت گل آذین خوشه‌ای و قائم به طول10 تا 15 سانتی‌متر است.
روی هر شاخه حداقل 10 گل صورتی یا سرخابی با رگه‌های کمی تیره روییده می‌شود. هر کدام از این گل آذین‌ها دارای 5 گلبرگ و شامل 2 بال، ناو و یک درفش است. در داخل دو گلبرگ ناو اندام نر و ماده وجود دارد. اگر کمی گلبرگ تحت فشار قرار گیرد این گلبرگ‌ها آزاد می‌شوند. میوه این گیاه به‌صورت غلافی و سطح خارجی آن مشبک و برجسته است.
خواص گیاه اسپرس برای انسان، دام و طبیعت
گیاه اسپرس مزیت‌های فراوانی دارد. برخی این گیاه را نوعی یونجه می دانند چرا که بسیاری از خواص و ویژگی های اسپرس با گیاه یونجه مشابه است. با این حال خواصی هم برای اسپرس بیان می شود که در یونجه وجود ندارد.
عدم ایجاد نفخ در دام
مصرف این گیاه برای دام‌ها بسیار مفید است. زیرا از ایجاد نفخ در آنها جلوگیری می‌کند. به همین علت این گیاه برای ایجاد چراگاه مفید است. از گیاه اسپرس برای فراهم آوری چراگاه در اروپا استفاده می شود و باعث بهره وری بیشتر دامداری می شود.
مقاومت در مقابل آفات
در مقابل آفت‌هایی مانند سرخرطومی ساقه، برگ و ریشه یونجه مقاوم است. در بسیاری از نقاط دنیا از جمله آمریکا به علت حمله شدید این آفات در غرب آمریکا از گیاه اسپرس به عنوان یک گیاه مقاوم استفاده فراوانی می‌شود و یونجه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع مقاومت بالای اسپرس باعث شده حتی تولید عسل اسپری از عسل یونجه محتمل تر باشد. در کشورهایی مثل آمریکا عسل اسپرس بسیار پرطرفدار است.
مقاومت در برابر سرما
به دلیل آنکه این گیاه در برابر سرمازدگی مقاوم است، در فصل پاییز به مدت طولانی‌تری می‌تواند به رشد خود ادامه دهد. همچنین رویش آن در فصل بهار زودتر اتفاق می‌افتد. این یعنی جریان شهد برای زنبورهای عسل فوق العاده عالی است و کلنی ها دیرتر از جریان شهد اسپرس محروم می شوند و در در بهار نیز زودتر به شهد می رسند. شاید به همین علت است که عسل اسپرس تا این حد محبوب زنبورداران حرفه ای است.
تقویت کننده خاک
وجود ریشه‌های عمیق در این گیاه باعث شده لایه‌های نفوذناپذیر از بین رفته و به بهبود کیفیت فیزیکی و شیمیایی خاک کمک نماید. همچنین به دلیل داشتن غدد تثبیت ازت، خاک را بارور می‌کند. همچنین گیاه اسپرس به علت داشتن ریشه‌های عمیق و قدرت استقرار بالا، از فرسایش آبی و بادی خاک در شیب‌های تند جلوگیری می‌کند.
افزایش تولید عسل
گل‌های این گیاه برای زنبورها جذابیت داشته و آنها را به سمت خود می‌کشاند، که این امر باعث افزایش تولید عسل برای زنبورداران هر منطقه می شود. به طور کلی گیاه اسپرس به دلیل ویژگی هایی که گفته شد، برای تولید عسل تک گل فوق العاده عالی است. در نتیجه اکثر زنبورداران علاقه مند هستند تا برای تولید عسل به جایی نزدیک به محل کشتزار اسپرس بروند و این نوع عسل را تولید کنند.
خواص اسپرس برای انسان
برای آشنایی با خواص عسل اسپرس، ابتدا باید در مورد خواص گیاه اسپرس بدانیم. تلاش می کنیم در مطلبی مجزا به تمامی خواص گیاه اسپرس برای انسان اشاره کنیم. با این حال به طور خلاصه می توان به این موارد اشاره کرد:
- رفع کننده نفخ معده
- افزایش اشتها و کمک به چاق شدن افراد لاغر
- کمک به التیام درد بیضه
- برطرف کردن زخم و لکه ایجاد شده در چشم
- مفید برای رفع کم خونی
- و...
گیاه اسپرس در کدام مناطق می روید؟ + ویژگی های کشت گیاه اسپرس
اسپرس در زمین‌های آهکی و خشک و نسبتا سبک رشد می‌کند. با این حال کاشت اسپرس در زمین‌های زهدار که دارای سفره زیر زمینی بالا و یا زمین‌های شور و اسیدی هستند، نمی‌تواند مناسب باشد. زیرا در این شرایط گیاه اسپرس به خوبی رشد نمی‌کند و در نتیجه محصول باکیفیتی از آن بدست نمی‌آید. زمین‌هایی که در آن گیاه اسپرس و یونجه کاشته می‌شوند، هرکدام دارای شرایط متفاوتی هستند و نباید آنها را در یک منطقه کشت نمود.
زمان کشت اسپرس
گیاه اسپرس باید زمانی کاشته شود که در اواخر پاییز قبل از رسیدن سرمای زمستان و یخبندان برگ‌های آن به مرحله 2 تا 3 برگی رسیده باشد. در فصل بهار نیز اگر یخبندان وجود نداشته باشد می‌توان این گیاه را کاشت. دمای لازم برای کشت بذر اسپرس 18 تا 27 درجه سانتیگراد است.
میزان بذر برای کشت
بسیاری از زمین داران یا حتی بسیاری از زنبورداران به فکر کاشت گیاه اسپرس برای افزایش بهره وری هستند. بذر مناسب برای کاشت این گیاه 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار است. البته مقدار دقیق بذر مصرفی به کیفیت و شرایط میکرو و ماکرو کلیمایی بستگی دارد. در این زمینه حتما باید با افراد حرفه ای مشورت شود.
کود دهی گیاه اسپرس
این گیاه با داشتن غدد تثبیت در ریشه‌های فرعی می‌تواند از ازت آزاد هوا استفاده نماید. اما در سال اول به دلیل آنکه ریشه‌ها و غدد هنوز به طور کامل رشد نکرده‌اند، نیاز به کوددهی به میزان 150 تا 200 کیلوگرم در هکتار اوره و همزمان کاشت 200 تا 250 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم، قبل از کاشت را دارد.
کنترل علف هرز با گیاه اسپرس
برای کنترل کردن علف هرز در سال اول بهتر است از گیاه اسپرس که عمر یکساله دارد و دارای برگ‌های پهن و نازک است استفاده شود. برداشت گیاه اسپرس در سال اول بایستی زودتر اتفاق افتد. بهتر است برداشت زمانی انجام شود که علف‌های هرز هنوز بذر تولید نکرده باشند. اما برای از بین بردن علف‌های هرز چند ساله باید از دستگاه‌های مکانیکی استفاده نمود.
چرای دام
به علت اینکه اسپرس در دام ایجاد نفخ نمی‌کند می‌توان این گیاه را در چراگاه و مراتع به صورت چرای مستقیم استفاده نمود. برای جلوگیری از کاهش رشد و دوام گیاه بهتر است، در مرحله ای که گیاه در ارتفاع 20 سانتی‌متری تا تولید جوانه گل قراردارد دام را به مزرعه یا چراگاه وارد نماییم.
برای چرای دام بهتر است زمانی اقدام شود که زنبورها فعالیت های خود را روی گل اسپرس به اتمام رسانده باشند. در این صورت محصول خوبی از عسل اسپرس نیز نصیب زنبوردار می شود. عدم توجه به این موضوع می تواند باعث کاهش تولید عسل اسپرس شود.
مناطق مهم کشت گیاه اسپرس در ایران
رشد این گیاه در ایران، در استان‌هایی مانند اردبیل، کردستان، شهرکرد، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، دماوند، همدان، فیروزکوه، قزوین، زنجان، طالقان و برخی از نقاط سردسیری انجام می‌شود. به علت مقاومت بالا در مناطق سردسیری می‌توان گیاه اسپرس را در دو فصل یعنی فصل‌های پاییز و بهار کشت نمود.
یکی از معروف ترین شهرهای ایران که زیر کشت اسپرس است، فریدن اصفهان بوده و به همین علت عسل فریدن که عسل اسپرس است، توانسته شهرت زیادی پیدا کند. در همدان نیز در سال های اخیر توجه ویژه ای به کاشت و توسعه زمین های زیر کشت گیاه اسپرس شده است. برای خرید عسل اسپرس می توانید به زنبورداران این مناطق مراجعه کنید. البته شرکت های عرضه کننده عسل طبیعی نیز به راحتی می توانند بهترین عسل اسپرس را در اختیار شما قرار دهند.
سخن آخر
آشنایی با گیاه اسپرس برای اطلاع از ویژگی ها، کاربردها و خواص عسل اسپرس ضروری است. این گیاه که نوعی گیاه علوفه ای برای دام ها است، هم خواص زیادی برای انسان دارد و هم می تواند به عنوان منبعی برای تولید عسل مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت می توانیم از این گیاه فوق العاده هم برای دام هم برای انسان و هم برای حفظ طبیعت استفاده کنیم.
