به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صنعت زنبورداری ایران، صنعت زنبورداری ایران، نزدیک به یک دهه است که به عرصه تحولی نو واردشده و از حالت سنتی به سمت مدرن شدن و رقابت با زنبورداری روز دنیا پیش می‌رود. البته در این مسیر چالش‌های زیادی وجود دارد و این صنعت ابداً نتوانسته به‌اندازه شایستگی‌ها و لیاقت‌های خود در جهان، نام ایران را بر قله شایستگی بنشاند.
ظرفیت‌های اقلیمی، تنوع گیاهی چهارفصل، تنوع عسل‌های تک گیاه و قابلیت‌های بالقوه این صنعت در کشور ما به‌قدری است که اگر درست عمل کنیم، می‌توانیم نه‌تنها از بهترین‌های جهان در همه شاخص‌های زنبورداری باشیم، بلکه ثروت آفرینی و ارزش‌افزوده این صنعت می‌تواند سرفصل تازه‌ای را در صادرات غیرنفتی، تولید ثروت ملی و نجات اقتصاد کشور ایفا کند.
به گزارش عسلنا، بر اساس آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی، ظرفیت‌های موجود در این صنعت به شرح است:
حدود 86 هزار زنبوردار و زنبورستان در کشور وجود دارد که با کارکنان شاغل، شرکت‌ها و صنایع مرتبط دو برابر این عدد تعداد خانواده‌های تحت پوشش این صنعت هستند و حدود 8 و نیم میلیون کلنی زنبورعسل در کشور وجود دارد.
حدود 80 هزار تن، میزان تولید عسل در کشور است که میانگین میزان تولید کندوهای مدرن 11.84 کیلوگرم و برای کندوهای سنتی و بومی هم 4.79 کیلوگرم است.
بالاترین میانگین تولید مربوط به استان اردبیل با 22.14 کیلوگرم و پایین‌ترین میزان تولید هم برای استان سمنان هست با 3.4 کیلوگرم است و استانهای اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، مازندران، اصفهان، فارس و استانهای سه‌گانه خراسان از قطب‌های مهم عسل کشور هستند.
شهرها و مناطق تهران، اصفهان، مازندران(منطقه طبرستان قدیم)، ، خوانسار، نجف‌آباد، اردبیل، قوچان، تبریز، ارومیه، خوی، فیروزکوه، شبستر، کوهرنگ (چهارمحال و بختیاری) و شهرهایی از استانهای خراسان،فارس،گرگان، لرستان، بوشهر و خوزستان نیز کانون‌های مهم تولیدات محصولات زنبوری کشور هستند.
به‌صورت متوسط صادرات عسل ایران حدود 1500 تن هست که نزول چشمگیری در سال‌های اخیر داشته است. حدود 1500 تن بره موم نیز در کشور تولید می‌شود و سرانه تولید عسل کشور 978 گرم و سرانه مصرف آن 961 گرم هست که البته با واقعیات موجود احساس می‌شود کمی این آمار سرانه غیردقیق و اغراق‌آمیز بوده و سرانه مصرف هر ایرانی تقریباً نصف این رقم به نظر می‌رسد.
ارزش‌های اقتصادی صنعت زنبورداری 34 هزار و 230 میلیارد ریال بوده و ارزش تولیدات مستقیم زنبورداری نیز 18 هزار و 480 میلیارد ریال و ارزش اقتصادی و گردش مالی این صنعت 1 میلیارد و 663 هزار و 230 میلیارد ریال در سال بوده است.
291 کارگاه بسته‌بندی عسل در کشور ثبت‌شده و همچنین بالغ‌بر 95 کارگاه کندو سازی فعال نیز اشتغال این صنعت را تکمیل می‌کند.
65 کارگاه موم سازی و 17 کارگاه ساخت لوازم زنبورداری مجوز دارند و 10 کارگاه و شرکت نیز برای ساخت مکمل‌های غذایی از فرآورده‌های زنبورعسل مشغول هستند که این تعداد با توجه به ظرفیت تولید و تعداد کلنی‌های ایران بسیار ناچیز است.
درزمینه امکانات زیرساختی تشکیلاتی و تشکلی و صنفی، این صنعت دارای 7 مجموعه محوری است که اتحادیه سراسر زنبورداران ایران‌زمین (تأسیس 1384)، صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور (تأسیس 1391)، انجمن علمی زنبورعسل کشور (تأسیس 1384)، موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، اتحادیه‌های استانی زنبورداری (32 اتحادیه)، تعاونی‌های زنبورداری متعدد (242 مورد)، گروه امور تولیدات زنبورعسل و موسسه پایش کیفیت، تولیدات و تجهیزات صنعت زنبورداری که در سال 1394 راه‌اندازی شد را شامل می‌شود که این‌ها علاوه بر ظرفیت‌ها و نهادهای بخش دولتی در تصدی‌گری این صنعت هستند.
81 میلیون کلنی به‌طورکلی در دنیا ثبت‌شده است که حدود یک‌میلیون 650 هزار تن عسل از این کلنی‌ها استخراج‌شده است که ازلحاظ رتبه کلنی در سال 2013 رتبه چهارم و ازلحاظ تولید عسل در جهان رتبه هفتم به ایران رسیده است. سهم ایران از کل تعداد کلنی‌های در جهان حدود 8 تا 9 درصد و نیز 4 تا 5 درصد عسل تولیدی جهان به ایران اختصاص دارد که البته با خام فروشی و معضل قاچاق قطعاً این آمار بسیار بالاتر است.
90 درصد ارزش زنبورعسل به خاطر عملیات گرده‌افشانی آن است و 10 درصد ارزش آن به تولید عسل و فرآورده‌های آن مربوط می‌شود که در این زمینه در کشور ما کاری نشده است.
به گزارش عسلنا، در ژل رویال، گرده گل و دیگر محصولات نیز تولید قابل قبولی وجود دارد که قیمت خام یک کیلو ژل رویال حدود 400 دلار در جهان بوده که باارزش‌تر از زعفران تعبیر می‌شود. اگر ژل رویال به مواد آرایشی، بهداشتی و درمانی تبدیل شود، ارزش آن بالاتر از صد برابر افزایش خواهد یافت. قیمت هر گرم زهر زنبورعسل بالای 100 دلار است که در بازارهای جهانی ماده مؤثره آن (ملیتین) در حد میلی‌گرم مبادله می‌شود. در این زمینه هم کم‌توجهی شده و بازارهای جهانی اعلام نیاز زیادی دارد که با برند سایر کشورها اشباع می‌شود.
ارزش سرمایه‌گذاری صنعت زنبورداری در سال 96 نزدیک 6 هزار میلیارد تومان بوده و در این صنعت کمترین وابستگی و بیشترین ارزش‌افزوده وجود داشته است.
اما سؤال اینجاست که آیا به‌اندازه کافی از ظرفیت‌های موجود استفاده کردیم و چرا باید صادرات عسل ما این‌قدر نزول داشته و در ته جدول صادرات عسل در دنیا باشیم؟ چرا ظرفیت سرمایه‌گذاری و ایجاد جاذبه برای آن بسیار پایین است؟ چرا صنعت زنبورداری ردیف بودجه مشخصی ندارد؟ و سؤال محوری بسیار مهم اینکه؛ چرا در نگاه مسئولین و متولیان بخش دولتی، این صنعت هنوز جایگاه «استراتژیک» پیدا نکرده و منزلتی که بایدوشاید را ازنظر تشکیلاتی، بودجه‌ای و توجه به مبحث گرده‌افشانی به‌عنوان؛ زیرساخت اصلی کشاورزی، تنوع و امنیت غذایی، تنوع زیستی، بقای کره خاکی، نظم اکوسیستم و بهبود کمیت و کیفیت محصولات زراعی و باغی پیدا نکرده است؟
اگرچه حمایت‌های زبانی و اذعان به این فواید در لسان مسئولین وجود داشته، ولی چرا در عمل ما نتیجه لازم را از مبادی دولتی نگرفتیم و چرا اهمیت سلامت‌محور بودن محصولات زنبورداری که به تحقیق دانشمندان، بر انواع بیماری‌ها، بالا بردن مقاومت بدن و اقدامات پیشگیرانه مؤثر هستند، هنوز جدی گرفته نشده و در حمایت از تولید این محصولات به دید یک عمل پیشگیرانه و سرمایه‌گذاری برای کاهش هزینه‌های بعدی درمانی کشور نگاه نشده است؟
همه این‌ها انتظارات و سؤالات جامعه زنبورداری کشور، از مسئولین محترم دولتی ریاست محترم جمهوری و معاونین و استانداران و به‌خصوص در بخش وزارتی و سازمانی از وزارتخانه‌های اقتصاد، صنعت، جهاد کشاورزی، بهداشت و درمان، صداوسیما، آموزش عالی و آموزش‌وپرورش به‌عنوان متولیان اجرایی، فرهنگ‌سازی و آموزشی کشور، حکایت از آن دارد که اگر به این صنعت و زنبورعسل به‌عنوان حشره قرآنی که در قرآن مجید از آن یادشده و محصولش «شفا برای همه انسان‌ها» نامیده شده و به‌جز فایده برای کره خاکی و بشریت هیچ زیانی ندارد، توجه کافی مبذول شود، قطعاً سبب تحول عظیمی در بخش تولید و صادرات و اعتبار افزون‌تر جهانی کشور خواهیم بود.
به‌طورکلی و نگاه محوری در نیازسنجی‌ها، این صنعت به ارتقای جایگاه تشکیلاتی در ساختار دولتی، بالا رفتن منزلت و اهمیت صنعت در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور با تکیه‌بر ارزش گرده‌افشانی به‌عنوان ضامن امنیت غذایی کشور، تخصیص بودجه‌ها و حمایت‌های ویژه، نوسازی ناوگان و ادوات زیرساختی، توجه به معیشت زنبورداران و اهالی این صنعت (حداقل قریب به 150 هزار خانوار)، کمک و مانع زدایی از تولید و بازار، تسهیل و حمایت از صادرات محصولات زنبورعسل و کمک به تحقیقات علمی و تولیدات دانش‌بنیان، آموزشی و رفع معضلاتی از قبیل استانداردسازی و درجه‌بندی محصولات، ایجاد قوانین نظارتی و بازدارنده برای مبارزه با تقلب و سم‌پاشی‌های بی‌رویه و به‌طورکلی حمایت از زنبوردار به‌عنوان تسهیلگر و یاریگر و پشتیبان توسعه پایدار نیاز دارد.
به گزارش عسلنا، امید است مسئولین دولتی و تصمیم سازان کلان با نگاهی توسعه محور به ارزش‌ها و فواید این صنعت و تأمل ویژه‌بر گرده‌افشانی به‌عنوان یک نهاده زیرساخت بخش کشاورزی، موجب ارتقای جایگاه و منزلت این صنعت در اعطای حمایت، بودجه و تسهیلات دولتی شوند./
یادداشت : مهدی رفائی
