بیماری های زنبور عسل مهمترین چالش هایی هستند که یک زنبوردار باید با انها دست و پنجه نرم کند. شاید خیلی سخت باشد که بخواهیم در مورد تمامی آفت های زنبور عسل صحبت کنیم؛ اما برخی بیماری ها مثل نوزما از جمله بیماری های رایج در سراسر دنیا به شمار می روند. شما این بیماری را در آمریکا، اروپا و کشورهایی مثل ایران پیدا می کنید.
به نظر می رسد آشنایی با بیماری نوزما یکی از مهمترین اطلاعاتی است که هر زنبوردار باید داشته باشد. با افزایش اطلاعات در مورد این بیماری مزمن زنبور عسل، احتمالی پیشگیری، شناسایی به موقع و درمان آن بالاتر می رود. هرچند در همه این زمینه ها چالش های زیادی با زنبوردار همراه است.
در این مطلب 2 قسمتی تلاش کرده ایم تا به برخی نکات مهم و کاربردی در مورد بیماری نوزما بپردازیم. با مطالعه این دو قسمت، اطلاعات مفیدی به صورت مختصر در مورد بیماری نوزما پیدا خواهید کرد. در مطالب مجزایی به صورت ویژه به عملکرد، مبارزه و درمان این بیماری زنبور عسل خواهیم پرداخت.
کوتاه در مورد بیماری نوزما
نوزموسیس Nosemosis یا همان بیماری نوزما Nosema توسط دو گونه انگل میکروسپوریدیان (نوعی قارچ تشکیل دهنده اسپور) به نام های Nosema apis و Nosema ceranae ایجاد می شوند. تصور می شود که نوزما آپیس از زنبور عسل اروپایی سرچشمه گرفته باشد. این در حالی است که نوزما سرنا احتمالا نوعی آفت مربوط به زنبور عسل آسیایی Apis cerana بوده که تکامل یافته و اخیراً روی زنبورهای عسل اروپایی نیز تأثیر گذاشته است.
آشنایی با خانواده زنبور عسل اروپایی
تحقیقات و بررسی ها نشان داده که نوزما سرنا بیشتر از نوزما آپیس خطرناک باشد. این بیماری سلول های بیشتری در اواسط روده را تحت تاثیر قرار داده و زنبورهای آلوده خیلی زودتر از زنبورهای آلوده به نوزما آپیش می می کیرند.
عفونت زنبورهای بزرگسال در سنین جوانی می تواند باعث شود زنبور عسل تا آخر عمر در هضم غذا مشکل داشته باشد. این زنبورها معمولاً ترشح غذایی و ژل رویال را از غدد هیپوفارنژال خود تولید نمی کنند و غالبا مسئولیت پرستاری از زنبورهای نوزاد را نمی پذیرند و خلی زود به عنوان زنبور عسل بالغ شناخته می شوند.
زنبورهای آلوده به نوزما اغلب دارای طول عمر کوتاهی هستند. وقتی زنبور ملکه نیز آلوده شود، طول عمر او نیز کاهش یافته و تخم گذاری ها متوقف می شود. این تأثیرات باعث کاهش سلامت کلونی، جمعیت و عملکرد آن می شود که در نهایت می تواند منجر به از بین رفتن کلنی شود.
چرخه بیماری نوزما
هر دو گونه نوزما می توانند زنبورهای کارگر، زنبورهای ملکه و زنبورهای نر را آلوده کنند. این قارچ ها هنگام تغذیه زنبور عسل با مواد غذایی و آب آلوده به انگل تولید می شوند. همچنین ممکن است راه انتقال این بیماری، شان های آلوده باشد. یک انگل تنها می تواند باعث عفونت شود و تا زمانی که عفونت به طور کامل در زنبور بالغ ایجاد شود، ممکن است بین 30 تا 50 میلیون انگل در روده زنبور به وجود اید.وجود داشته باشد.
چرخه زندگی هر دو گونه Nosema مشابه بوده و به صورت زیر است:
- عفونت هنگامی شروع می شود که زنبور عسلانگل نوزما را بخورد که در داخل روده میانی زنبور جوانه می زند.
- قارچ وارد سلول های روده میانی شده و شروع به جذب مواد مغذی می کند. این باعث می شود سلول های سالم، آسیب دیده و زنبور عسل بیشتر مستعد عفونت های ثانویه شود.
- قارچ رشد می کند و بیشتر سلول های روده میانی را آلوده می کند و انگل تولید می کند.
- چندین میلیون انگل در بدن یک زنبور تولید می شوند. انگل ها درون روده زنبور جوانه می زنند، سلول های جدیدی را آلوده می کنند یا از دستگاه گوارش زنبور عسل می گذرند.
- مواد دفع شده توسط مدفوع زنبور حاوی انگل نوزما می توانند مواد غذایی و منابع آب را آلوده سازند. این مواد آلوده شده ممکن است توسط سایر زنبورها خورده شوند. همچنین ممکن است این انگل ها در هنگام رفتن به کلنی های جدید باعث ایجاد بیماری شوند. این موضوع در هنگام تهیه کندوهای آلوده امکان زیادی دارد.
علائم بیماری نوزما
هر دو گونه نوزما بر دستگاه گوارش زنبور عسل تأثیر می گذارند و باعث بروز طیف وسیعی از علائم می شود. این علائم زمانی خود را بیشتر نشان می دهند که تغذیه زنبور ضعیف شده باشد و شرایط آب و هوایی به سمت سرد و مرطوب شدن پیش برود. با این حال، هیچ علائم قطعی و مشخصی برای بیماری نوزما وجود ندارد. در واقع تعدادی از علائم مرتبط با این بیماری هستند که این علائم به راحتی ممکن است با سایر آفات یا عوامل بیماری زا یا سایر عوامل مانند کمبود گرده یا شهد اشتباه گرفته شود.
برخی علائم بیماری نوزما آپیس
یکی از علائم عمده عفونت نوزما آپیس، اسهال قهوه ای روی شان ها و قسمت خارج کندو است. این مشکل دیسنتری dysentery نام دارد. دیسنتری در واقع توسط قارچ ایجاد نمی شود، اگرچه عفونت های نوزما آپیس باعث می شود زنبور آلوده، به سایر عفونت های ثانویه حساس تر شود و متعاقباً باعث ایجاد دیسنتری می شود.
عفونت ایجاد شده توسط نوزما آپیس همچنین با حضور زنبورهای عسل در در اطراف ورودی کندو در حالی که بال هایی با زوایای عجیب و غریب دارند و گویی خود را در ورودی کندو می کشانند، همراه است. علاوه بر این ممکن است برخی از زنبورها شکم متورم و چرب پیدا کنند و در موارد شدید ممکن است بدن آن ها لرزان باشد.
زنبوران کارگر که در سنین جوانی آلوده شده اند، قادر به تولید غذای مناسب نیستند و خیلی زود از کار افتاده می شوند. این مشکل، همراه با کاهش توانایی تخم گذاری و طول عمر ملکه آلوده، باعث کاهش تولید نوزادان می شود. در نتیجه این بیماری باعث کاهش استحکام کلونی شده و ممکن است منجر به کاهش تولید عسل و تلفات سنگین در زمستان شود.
علائم نوزما اپیس معمولا در پاییز و اوایل بهار مشهود است. این امر به این دلیل است که زنبورها معمولاً در این مواقع از سال قادر به انجام پروازهای پاکسازی نیستند؛ زیرا دمای هوا برای پروازهای منظم مناسب نیست. این اتفاق منجر به ایجاد دیسنتری در داخل کندو می شود که به انگل ها اجازه می دهد تا در کندو رشد کنند.
با گرم شدن دما دوباره زنبورها می توانند پروازهای پاکسازی را به صورت منظم انجام دهند که باعث می شود سطح عفونت در کلونی کاهش یابد و بیماری غیرقابل تشخیص شود. علائم احتمالاً وقتی شرایط دوباره به نفع بیماری باشد، برمی گردند. شیوه های خوب مدیریتی می تواند خطر ایجاد بیماری را تا حد قابل قبولی در طول فصول خنک سال کاهش دهد. در قسمت دوم به برخی از این نکات مدیریتی اشاره خواهیم کرد.
برخی علائم بیماری نوزما سرنا
بر خلاف نوزما آپیس، بیماری نوزما سرنا در تمام سال در سطح مشابهی قرار دارد و تلفات جمعیت در هر زمان از سال می تواند رخ دهد. عفونت ها به طور معمول منجر به کاهش ملایم جمعیت بزرگسالان در طول تابستان و تلفات سنگین زمستان می شوند. بعضی اوقات زنبورهای مرده در اطراف کندو دیده می شوند؛ اما همیشه این طور نیست.
تقریبا علائم نوزما سرنا با علائمی که در مورد نوزما آپیش بیان کردیم یکسان است. همانطور که گفته شد زمان اثرگذاری آنها با هم تفاوت دارد. همچنین رفتار زنبور عسل در مورد کشاندن بدن خود در اطراف ورودی کندو که برای نوزما آپیس بیان شد، در بیماری نوزما سرنا مشاهده نشده است.
سخن آخر
آشنایی با بیماری نوزما برای مدیریت بهتر این بیماری اهمیت زیادی دارد. در این مطلب به صورت خلاصه به تعدادی از نکات برای آشنایی با این بیماری پرداختیم. در قسمت بعدی همین مطلب، به نکات مهمی برای تشخیص و مدیریت بیماری اشاره خواهیم کرد. حتما این مطلب را نیز در مورد بیماری نوزما زنبور عسل مطالعه کنید.
